MÔ HÌNH KINH DOANH CHO NGƯỜI KHỞI NGHIỆP

I. Mô hình kinh doanh là gì?

Mô hình kinh doanh (Business Model) là một khái niệm trừu tượng được hiểu theo rất nhiều nghĩa khác nhau. Theo Wikipedia, mô hình kinh doanh là một văn bản tổng quan sắp xếp các kế hoạch phát triển tổ chức, công ty trong tương lai. Có người lại nói rằng: “Mô hình kinh doanh là bản kế hoạch để sinh doanh thu và lợi nhuận”.

Tựu trung lại, tất cả vẫn có chung một ý nghĩa của khái niệm Mô hình kinh doanh là bản kế hoạch kiếm tiền và phát triển, phát triển để kiếm tiền… Nó chính xác là tất cả những hướng đi mà chủ doanh nghiệp vạch ra để bám theo loại hình kinh doanh nhất định. Từ đó mọi thành viên trong công ty sẽ chung một suy nghĩ, mục đích và đặc biệt là chung hành động.

>>> Tìm Hiểu Về Thuật Ngữ CEO

II. 10 Mô hình kinh doanh tuyệt vời cho dân khởi nghiệp

1. The Pyramid – Mô hình Kim tự tháp

Kim tự tháp không phải một hình thức kinh doanh lừa đảo. Đó là một thuật ngữ dành cho các công ty mà phần lớn doanh thu đến từ thành viên liên kết và người bán lại. Công ty ngồi trên đỉnh của Kim tự tháp và khiến dòng doanh thu chảy ngược lên phía mình với ít nỗ lực cần thiết nhất.

Mô hình kim tự tháp là mô hình kinh doanh vốn ít lãi nhiều vì bạn chỉ phải chia phần trăm hoa hồng cho người bán hàng. Mô hình bán hàng này không cần nhiều đội ngũ hỗ trợ bán hàng khiến dòng tiền trở nên chắc chắn. Các công ty theo mô hình Kim tự tháp thường sử dụng những người luôn sẵn sàng “bất chấp tất cả” để có thể bán được hàng.

Cách làm này được một “gã khổng lồ” thương mại điện tử vận dụng khéo léo. Tuy nhiên, mô hình này thường bị biến tướng theo kiểu đa cấp. Để hạn chế mô hình kinh doanh kim tự tháp, Hiệp hội Bán hàng trực tiếp Mỹ đã xây dựng bộ quy tắc đạo đức và áp dụng trên toàn thế giới.

Bộ quy tắc này được bắt đầu từ bộ luật về người tiêu dùng và được bổ sung vào năm 1993 thành bộ luật “Người tiêu dùng trong cơ hội của chúng tôi”. Trong đó, nghiêm cấm các hành vi tuyển dụng và bán hàng không công bằng hay lừa đảo; nghiêm cấm mô hình kinh doanh kim tự tháp; nghiêm cấm các hành vi đề cập tới thu nhập không có chứng cứ…

2. Access Over Ownership – Chia sẻ quyền sở hữu

Bạn đang sống trong thành phố, không sở hữu một chiếc ôtô nào và thường xuyên sử dụng dịch vụ chia sẻ ôtô của Zipcar – ứng dụng dẫn đầu trong thị trường hiện nay. Hiện gần 2 triệu người trên thế giới đăng ký dịch vụ chia sẻ ôtô, và tính đến cuối năm ngoái, Zipcar có 850.000 thành viên.

Dịch vụ chia sẻ quyền sở hữu là một mô hình cho thuê sản phẩm/dịch vụ mà theo đó, người thuê có quyền sử dụng trong một khoảng thời gian ngắn, thường là theo giờ. Dịch vụ này thu hút những khách hàng chỉ thỉnh thoảng mới sử dụng sản phẩm/dịch vụ hoặc những người thích đổi qua nhiều loại sản phẩm/dịch vụ khác thay cho món đồ họ dùng thường ngày. Ngoài Zipcar còn có các ứng dụng như ParkCirca – thuê chỗ đậu xe, hay Peerby – thuê món đồ gần nơi bạn ở.

Dịch vụ chia sẻ ôtô hiện có mặt ở hơn 1.000 thành phố tại nhiều quốc gia, đặc biệt ở Mỹ và các nước châu Âu, nhưng đang ngày càng thịnh hành ở Trung Quốc và các nền kinh tế mới nổi khác như Ấn Độ. Theo The Economist, chia sẻ ôtô có thể giảm việc sở hữu xe với mức ước tính một xe được thuê thay cho 15 chiếc có chủ sở hữu.

3. The Experience Model – Mô hình trải nghiệm

Tesla Motor, hãng xe hơi điện chỉ mới thành lập năm 2008, được xem là một Apple mới của ngành công nghiệp xe hơi với những phương thức kinh doanh mới mẻ. Bí quyết là trải nghiệm sản phẩm và bán hàng trực tiếp.

Tại các gian hàng trưng bày của Tesla, khách hàng có thể xem xét, thử xe, tìm hiểu đủ kiểu trước khi quyết định mua. Đây được xem là một khởi đầu có ý nghĩa trong mô hình kinh doanh hiện đại tại thị trường Mỹ: Mua bán nhanh chóng, gọn nhẹ, hiện đại, dễ dàng hơn rất nhiều và khiến người mua thích thú khi khách hàng không phải “chịu đựng” sự theo đuổi của các đại lý cũng như vô số thủ tục phức tạp khác.

Với cách làm này, năm ngoài Tesla đã thành công vang dội với lượng đặt hàng trước model Tesla 3 lên tới 325.000 đơn tương ứng doanh số 14 tỷ đô la. Ngoài Telsa còn có các thương hiệu khác như: KLM, Disney World, Tomorrowland…

4. The Ecosystem – Hệ sinh thái

Nếu hỏi bất cứ ai trong số họ về tương lai smartphone, bạn sẽ nhận được câu trả lời liên quan tới kho ứng dụng, màn hình và camera chất lượng cao, các thiết kế. Với hệ sinh thái đa dạng, Apple và Google đang là những cái tên thành công nhất trong mô hình này.

Họ tuyển dụng một lượng lớn các nhà công nghệ thông minh nhất và sáng tạo nhất trên thế giới và tạo ra những sản phẩm cách tân nhất, có sức ảnh hưởng lớn nhất.

Khi bạn sử dụng sản phẩm từ Amazon, Apple, Google hay Microsoft nghĩa là bạn đang tham gia vào một hệ sinh thái chứ không đơn thuần là chọn một thiết bị, ứng dụng hay dịch vụ. Các hãng đang nỗ lực “trói” người tiêu dùng và giành phần lớn miếng bánh thị phần.

Trong kỷ nguyên di động, cuộc chiến giữa những người khổng lồ công nghệ không chỉ xoay quanh phần cứng và phần mềm mà mở rộng quy mô gấp bội kỷ nguyên PC, với sự tham gia của các hệ sinh thái rộng lớn tạo thành từ phần cứng, phần mềm và các dịch vụ trực tuyến.

Chẳng hạn việc mua một chiếc iPhone đồng nghĩa là bạn sẽ gia nhập hệ sinh thái của Apple, trả tiền cho hệ điều hành, các ứng dụng và tiếp đến sẽ là những tiện ích cài thêm, nhạc, phim, sách và nhiều thứ khác.

5. The Subscription model – Thuê bao

Theo Inc.com, mô hình này được mô phỏng như là một câu lạc bộ dành riêng cho hội viên và khách hàng. Nó bắt buộc khách hàng đăng ký tên và mật khẩu để truy cập vào nội dung chính của website, có thể phải trả tiền để có được những quyền lợi đặc biệt.

Mô hình đăng ký cũng tương tự như khách hàng đặt mua một kỳ báo hằng tháng hay hằng quý, nhờ đó họ có thể đọc và tìm thấy những thông tin bổ ích hơn hẳn so với những người chỉ xem chứ không đăng ký.

Mô hình Subscription phổ biến với mọi loại nội dung số, từ phần mềm, gaming, báo, tạp chí, dịch vụ viễn thông và nội dung trực tuyến. Cách làm này đã tạo nên những tên tuổi như: Netflix đã thay đổi cách chúng ta xem truyền hình/phim; Spotify mang đến cách nghe nhạc mới hay AMC Theatres muốn thay đổi cách chúng ta đi xem phim.

Trong kỷ nguyên CNTT, ý tưởng về việc cho thuê đĩa DVD bằng chuyển phát nhanh rõ ràng là thiếu thuyết phục và có vẻ như không thể có một tương lai tươi sáng. Song bất chấp những khó khăn và sự hoài nghi đó, Jim Cook và Suzanne Taylor vẫn kiên quyết xây dựng Netflix – cái tên tiêu biểu cho The Subscription model.

Tính đến cuối năm 2015, Netflix hiện diện trên 70 triệu gia đình, riêng trong quý cuối cùng của năm 2015 đạt 12 tỷ giờ streaming, tăng 8,25 tỷ giờ so với cùng kỳ năm ngoái và góp phần vào con số 42,5 tỷ giờ trong cả năm 2015.

Với các chiến lược phát triển đúng đắn, Netflix đã trở thành một trong các ‘gã khổng lồ’ trong làng giải trí.

6. The Marketplace Model – Sàn giao dịch thương mại điện tử

eBay là đại diện tiêu biểu cho mô hình này. Mô hình sàn thương mại điện tử Marketplace xuất hiện cung cấp cho cả bên bán lẫn bên mua những cơ hội tiếp cận dễ dàng và an toàn trên cơ sở kế thừa điểm mạnh và khắc phục điểm yếu của các mô hình thương mại điện tử sẵn có.

Xuất phát điểm của eBay là một website đấu giá. Tuy nhiên, nghiên cứu của Cục Nghiên cứu Kinh tế quốc gia của Mỹ đã tiết lộ có chưa đến 15% các loại hàng hóa niêm yết. Thay vào đó, hầu hết hàng hóa là để người dùng “thêm vào giỏ hàng” – tương tự như Amazon và các trang thương mại trực tuyến khác, theo AP.

Tờ này lý giải, người dùng Internet ngày càng thích lên các diễn đàn mua sắm, nơi mọi nội dung đều do người dùng tạo ra, và chính người dùng có thể thảo luận, mặc cả thậm chí mua bán mà không cần đến người môi giới.

Các đại diện thành công của mô hình này còn có Alibaba, Priceline…

>>> Tìm Hiểu Về Quảng Cáo Google Shopping

7. Free Model – Mô hình kinh doanh miễn phí

Trong môi trường công nghệ và Internet, chúng ta dễ dàng bắt gặp những công ty áp dụng triệt để mô hình kinh doanh miễn phí, như Facebook, Google. Dù là miễn phí nhưng cả hai đều đã và đang là một trong những công ty có giá trị thị trường lớn nhất thế giới – lên đến hàng trăm tỷ đôla.

Miễn phí cũng là một mô hình kinh doanh, trong đó ít nhất một phân khúc khách hàng đông đảo có thể hưởng lợi từ một sản phẩm/dịch vụ miễn phí một cách liên tục, được tài trợ bởi một thành phần khác trong mô hình kinh doanh hoặc một phân khúc khách hàng khác như thu phí từ các công cụ nâng cao hay đơn giản chỉ từ các quảng cáo.

8. The Hyper Market – Mô hình kinh doanh đại siêu thị

Bắt đầu bằng sách online nhưng hiện tại sách chỉ là một phân khúc sản phẩm nhỏ chiếm một phần rất nhỏ trong doanh thu của Amazon. Nhưng hãng này là điển hình của mô hình Đại siêu thị.

Trong khi các công ty còn đang lơ ngơ trước một thị trường Internet mới mẻ và triển vọng, Bezos – sáng lập Amazon, đã nhìn ra cơ hội và thách thức các hiệu sách truyền thống bằng việc mở ra công ty bán sách online đầu tiên trên thế giới. Bezos mua một nhà kho lớn có thể chứa được nhiều sách hơn bất cứ hiệu sách truyền thống nào.

Với việc trả tiền cho các nhà cung cấp sau, cùng với việc cho phép người dùng nhận xét và đánh giá về các sản phẩm trực tuyến, Amazon đã nhanh chóng thu hút được một lượng khách hàng trung thành và ưa thích dịch vụ của mình.

Tại sao gọi là “siêu cửa hàng”? Bởi Amazon đã sử dụng vũ khí tối thượng của nhà kinh doanh trực tuyến khổng lồ: dữ liệu, dữ liệu lớn, và chuyển lượng dữ liệu rất lớn này thành một loại dữ liệu thông minh, có xúc cảm, đem lại giá trị tăng thêm cho khách hàng của mình.

Đây chính là điều sẽ làm thay đổi vĩnh viễn bộ mặt của thương mại toàn cầu: Sử dụng dữ liệu về khách hàng để hiểu và thu hút khách hàng trong đời thực. Amazon đã tạo nên những xu hướng lớn trong lịch sử kinh tế.

>>> Bí quyết kinh doanh siêu thị mini

9. The Freemium Model – Miễn phí kết hợp cao cấp

Freemium là một mô hình kinh doanh hoạt động dựa trên việc cung cấp miễn phí các dịch vụ/sản phẩm với các chức năng cơ bản nhưng thu phí nếu người sử dụng muốn dùng các chức năng cao cấp hơn (premium) của dịch vụ/sản phẩm.

Freemium là một từ ghép được tạo ra bởi: Free + Premium (tạm dịch: Miễn phí và Chất lượng cao). Khái niệm Freemium được nhắc tới đầu tiên bởi Fred Wilson cách đây hơn 10 năm – ngày 23/3/2006.

Các ví dụ cho mô hình Freemium thành công là Skype cho phép sử dụng dịch vụ thoại miễn phí đối với những người sử dụng application (với chất lượng khá tốt) và thu tiền đối với các dịch vụ Premium (Voice over Internet); Flickr cho phép upload ảnh miễn phí với số lượng tối đa là 200 tấm ảnh và dung lượng không quá 20 MB/tháng.

Nếu nâng cấp lên Pro, người sử dụng có thể upload ảnh không giới hạn về băng thông và dung lượng hay SurveyMonkey, trang web chuyên cung cấp tính năng thiết kế bảng câu hỏi khảo sát trực tuyến miễn phí cho người dùng.

>>> Làm giàu từ kinh doanh online hiệu quả

10. The on Demand model – Mô hình theo yêu cầu

Thuật ngữ mới để gọi hiện tượng này là “kinh tế chia sẻ” (sharing economy), hoặc kinh tế theo yêu cầu (on demand economy) đang tạo nên một nền kinh tế mới của thế giới. Đây là cụm từ khá phổ biến thời điểm hiện tại. Nó dùng để chỉ những dịch vụ như Uber (ứng dụng gọi xe taxi) hay Airbnb (dịch vụ đặt phòng trực tuyến toàn cầu).

Nền kinh tế theo yêu cầu hình thành theo xu thế lực lượng lao động ngày càng gắn kết với smartphone, mà hiện cung cấp khả năng tính toán cao hơn nhiều so với các máy tính để bàn đã định hình lại các công ty trong những năm 1990. Kết hợp với dữ liệu lớn (Big data) và sức mạnh của điện toán đám mây, smartphone luôn bên mình sẵn sàng trả lời cho người dùng mọi vấn đề về công việc mà trước đây được giải quyết theo cấu trúc của các công ty.

Khái niệm “nền kinh tế chia sẻ” bắt đầu phổ biến từ năm 2014. Tuy nhiên, đến nay, ngày càng xuất hiện nhiều ý kiến phản đối sử dụng khái niệm này và cho rằng nó chỉ là công cụ đánh bóng tên tuổi của các công ty như Uber hay Airbnb. Bởi vì, từ “chia sẻ” để truyền tải sự vị tha chứ không phải hàm ý về nhu cầu kinh doanh thông thường.

Do đó, truyền thông thế giới gần đây đã sử dụng cụm từ thay thế là “gig economy” (chỉ những hợp đồng cho thuê ngắn hạn). Hay một số cụm từ khác cũng được sử dụng như “nền kinh tế cho thuê” (rental economy) hoặc “nền kinh tế 1099” (chỉ các hình thức thuế). Tuy nhiên, những công ty như Airbnb là liên quan nhiều đến các hợp đồng thuê chứ không phải thoả thuận lương.

III. Một số mô hình kinh doanh khác

1. Mô hình đấu giá ngược. 

Trong mô hình đấu giá ngược, người mua sẽ trực tiếp ra giá cho một dịch vụ. Nếu người bán chấp nhận giá đó, người mua sẽ phải cam kết với những điều khoản người cung cấp dịch vụ đưa ra.

Đây là dịch vụ mà Priceline đã cung cấp cho những khách du lịch muốn tìm kiếm chỗ ở, thuê xe đi lại hoặc vé máy bay với giá thấp nhất có thể.

Priceline thành công bởi vì rất rất nhiều khách hàng cảm thấy họ đã chiến thắng được người cung cấp trong cuộc chiến về giá. Và các chỉ số tài chính đã cho thấy được tại sao Priceline hoạt động được với mô hình kinh doanh này: 22% mức tăng trưởng doanh thu, 50% tăng trưởng lợi nhuận và tăng 46% giá trị cổ phiếu trong 10 năm qua.

Doanh thu trên nhân viên (Priceline có khoảng 9500 nhân viên) đạt mốc 716 ngàn đô, gấp 6 lần mức trung bình của thị trường.

2. Tập hợp tổng cung và cầu. 

Tập hợp tất cả những người mua và bán của một vài mặt hàng trên một vị trí ảo. Điều này sẽ giúp người bán hàng có một thị phần đầy người có nhu cầu và ngược lại. Đây là ý tưởng của eBay, và những người mua và bán có thể xếp hạng cho nhau qua các dấu sao. Đồng thời sử dụng hệ thống thanh toán PayPal cũng giúp các vấn đề về bảo mật.

Kết quả tài chính của eBay chỉ ra rằng, mô hình này hoạt động tốt, nhưng chưa thực sự vượt quá mong đời. Trung bình trong một thập kỉ vừa qua, doanh thu của công ty tăng 17%, lợi nhuận tăng 14% và cổ phiếu tăng nhẹ khoảng 5%.

Doanh thu trên nhân viên (với tổng 33500 nhân viên) đạt mức 479 ngàn đô, khoảng gấp 40% trung bình của ngành bán lẻ.

3. Giảm giá thành để dành thị phần trước, lợi nhuận để sau.

Nhắm mục tiêu vào thị trường rộng lớn và bán những sản phẩm với mức giá thấp nhất có thể, đồng thời dịch vụ giao hàng nhanh, chăm sóc khách hàng tốt.

Sau khi công ty tăng trưởng, mở rộng được sản phẩm, đàm phàn được giá với bên cung ứng, đầu tư vào công nghệ và trang thiết bị để tối ưu năng suất, giảm thiểu chi phí hoạt động. Và bạn sẽ có thể đưa tới khách hàng sản phẩm có chi phí thấp hơn cả chi phí ban đầu.

Đó chính là mô hình kinh doanh kinh điển của Amazon, và đã giúp cho công ty tăng 27% doanh thu hàng năm trong thập kỷ qua, giá trị công ty đạt 74 tỷ đô. Cổ phiếu tăng trung bình 22% một năm. Trong khi doanh thu trên nhân viên đạt (634000$) với 117,300 nhân viên, lợi nhuận biên ròng đạt 0.37$

4. Xây dựng mô hình nhượng quyền kinh doanh hiện đại

Biến những ý tưởng kinh doanh của bạn thành hệ thống mà có thể bán được cho các đơn vị muốn hoạt động theo mô hình nhường quyền.

Tìm kiếm những doanh nghiệp có chung một tầm nhìn, sứ mệnh, và cùng họ tìm kiếm các địa điểm đặt cửa hàng hợp lý.

Tưởng chừng là một ý tưởng đơn giản, nhưng Ray Kroc đã biến ý tưởng này thành mỏ vàng. Hoạt động trên 100 nước, McDonald’s có mức tăng trưởng đạt 4% một năm trong 10 năm qua. Cổ phiếu duy trì mức tăng khoảng 13% một năm. Doanh thu trên nhân viên (tổng 444,000 người) dừng lại ở mức 64 ngàn $

>>> Nhượng quyền thương hiệu với 7 bước cơ bản

5. Cung cấp sản phẩm với mức giá cao nhất.

Tìm kiếm những khách hàng có nhu cầu, sở thích được mua những sản phẩm mà không một ai có. Sau đó bán cho họ với giá nửa triệu đô một năm để sử dụng chúng.

Nghe có vẻ điên rồ? Nhưng Alexion Pharmaceuticals đã làm điều đó. Ở Mỹ, 8000 người bị mắc căn bệnh chảy máu hàng đêm do hệ miễn dịch quá kém. Một số người đã sắp xếp mua bảo hiểm hoặc chính phủ Mỹ để trả 569 ngàn đô một năm, để họ mua thuốc của Alexion để duy trì cuộc sống.

Một mô hình kinh doanh cũng rất…”tốt”. Ở trong thập kỷ vừa qua, cổ phiếu của Alexion tăng 2,250% một năm và doanh thu đã tăng gấp đôi đạt 1.6 tỷ đô 1 năm với 16% là lợi nhuận sau thuế. Doanh thu trên nhân viên ( với 1774 nhân viên) đạt trung bình 874 ngàn đô.

6. Mô hình trao đổi

Một công ty có vài chiếc ô tô chỉ để trong bãi đổ xe cả tháng trời mà chỉ sử dụng có 3 ngày. Một số những doanh nhân đi công tác dài hạn muốn có một chiếc oto để di chuyển hàng ngày. Việc tìm kiếm và kết nối những người có đủ niềm tin tưởng lẫn nhau chừng như không thể

Mô hình trao đổi này đã được Airbnb làm tốt.Với 600,000 địa điểm ở 34,000 thành phố, Airbnb được trả 3% để người khác đưa danh sách chỗ ở cho thuê của họ lên, và người thuê phải trả 6 đến 12% mỗi lần. Với doanh thu 1/4 tỷ đô một năm, Airbnb được đánh giá là công ty 10 tỷ đô.